توصیف کلی کوردیسپس:

از آنجا که گونه ­های Cordyceps (کوردیسپس) بر میزبان حشره به جای میزبان گیاه رشد می ­کنند، در میان قارچ ­های دارویی منحصر به فرد هستند. تا به امروز بیش از 700 گونهCordyceps  در سراسر جهان شناخته شده است که در بیشتر موارد زندگی انگلی دارند. این قارچ به صورت انگل روی لاروهای حشرات خانواده Lepidoptera رشد نموده و به تدریج بدن لارو را تسخیر می­کند. لاروهای بیمار در خاک مدفون شده و می­ میرند، سپس توده قارچی یا Stroma (بافت نمدی) بیرون از شفیره رشد کرده و می­ توان آن را تشخیص داد و جمع آوری نمود. چندین قرن است که این قارچ پارازیت کننده لارو یا Tochukaso در طب سنتی چینی جایگاه ویژه­ایی دارد. یکی از بهترین گونه­ های شناخته شده از این جنس، Cordyceps sinensis (قارچ کرم صدپا) می باشد. نام علمی آن از کلمات cord (club) به معنی "چماق"، ceps (head) به معنی "سر" و sinenesis (china) به معنی "چینی" گرفته شده که به طور کلی "قارچ سر چماقی چینی" گفته می ­شود که این نام به شکل ظاهری این قارچ اشاره دارد.

تاریخچه استفاده از کوردیسپس

تاریخچه استفاده از این قارچ به عنوان قارچ دارویی به بیش از 2000 سال پیش می­رسد. محل رویش این قارچ در ارتفاعات فلات تبت به بلندای 3000 متر می­باشد. بنابراین جستجو و یافتن حشرات آلوده و قارچ کار دشواری می­باشد. از اینرو استفاه از این قارچ محدود به پادشاهان و درباریان چینی بوده و به دلیل ارزش و قیمت بسیار بالا (50000 یورو در کیلوگرم)، مردم عادی قادر به خرید و مصرف آن نبودند. این نوع قارچ کلاهکدار نیست و نمی­توان ساختار اندام بارده آن را به سادگی کشت یا تولید نمود. این قارچ کاربردهای بسیاری در طب سنتی چینی دارد يک ضرب المثل چيني مي­گويد"يک دسته کورديسپس بهتر از يک ارابه ي طلا است". اين قارچ بايد 7 سال رشد کند تا قابل برداشت شود. جنس کوردیسپس برای نخستین بار زمانی مورد توجه قرار گرفت که یک چوپان تبتی یا نپالی در دامنه­های کوهستان هیمالیا متوجه تغییر وضعیت جسمی دام­ها پس از تغذیه از موجودی شبیه قارچ، اما بدون کلاهک چتری شکل شد. به دنبال آن بود که به تدریج توجه به استفاده از این قارچ در درمان برخی از امراض به ویژه بیماری­های مرتبط با کلیه، ریه و قلب، ناتوانی و خستگی­های مزمن، سرطان و سل افزایش یافت.

خصوصیات ظاهری کوردیسپس

قارچ کرم صدپا یکی از گونه ­های Cordyceps بوده که به صورت خودرو می­ روید. این قارچ تیره رنگ بوده و اولین بار در ارتفاعات فلات تبت در چین یافت شد که پارازیت حشره ­ی کرم صدپا بود. این قارچ از نظر مورفولوژی از دو بخش تشکیل شده است: یک بخش اسکلروتیوم داخلی قارچ (کاترپیلار = کرم صدپا) است و بخش دیگر آن استروما است. استروما بخش بالایی قارچ بوده و به رنگ قهوه ­ی تیره یا سیاه است. اما در صورت گوشتی و تازه بودن به رنگ زرد نیز دیده می­ شود. این بخش طویل­تر از کاترپیلار بوده و معمولاً 4 تا 10 سانتیمتر طول دارد. و به صورت منفرد از سر لاروها رشد می­ کند و چماقی شکل، کشیده یا دوکی مانند است. همچنین دارای ساقه­ ی کوتاه و مشخصی است. ساقه بلند و باریک، بدون کرک و شیاردار یا برجسته می­ باشد. کیسه­ ی اسپور استوانه ای یا باریک در هر دو انتها است و ممکن است صاف یا دارای انحنا باشد. که می ­تواند 2 تا 4 اسپور داشته باشد.

محل رویش کوردیسپس

گونه­ های این جنس بیشتر در نواحی معتدل و مرطوب و یا جنگلی و گرمسیری یافت می­ شوند. در ایران به عنوان یک گونه بسیار کمیاب از جنگل­های مازندارن و گیلان گزارش شده است. در فصل پاییز، میسلیوم­ های قارچ حشرات را آلوده کرده و سپس حشرات آلوده شده را در اوایل تابستان سال بعد می­ کشند، سپس اسپورهای خود را برای تولید اندام بارده رها می­ سازند. شمایی از مراحل رشد قارچ در زیر آورده شده است. اگر چه Cordyceps که به طور سنتی برداشت شود، هنوز در دسترس می­ باشد، ولیکن امروزه عمده Cordyceps موجود در بازار، بر روی بسترهای غیر حشره ای مبتنی بر غلات کشت داده می­ شوند که منجر به بهبود کیفیت و قیمت کمتر آن­ ها می­ گردد. با وجودی کهCordyceps  تجاری بر بسترهایی متفاوت ازCordyceps  وحشی کشت داده می­ شوند، آنالیزهایHPLC  آن­ ها، پروفایل های شیمیایی یکسانی را نشان می­ دهند و این دو به نظر می­ رسد که از نظر کاربردهای بالینی قابل تعویض هستند.

ترکیبات فعال اصلی در کوردیسپس

پلی ساکاریدها و مشتقات نوکلئوزیدی (کوردیسیپن) مهمترین دسته از ترکیبات فعال اصلی این قارچ محسوب می­ شوند.

ساختار کوردیسپین

علاوه بر پلی ساکاریدها و لیپیدها، گونه ­هایCordyceps  دارای مقادیر زیادی آنالوگ­ های نوکلئوزیدی هستند که مهمترین آن­ها کوردیسپین (3- داکسی آدنوزین) است. 3- داکسی آدنوزین با آدنوزین در غیاب اکسیژن در موقعیت 3 از بخش ریبوز تفاوت دارد. به علت شباهت ساختاری با آدنوزین، برخی از آنزیم ­ها نمی­ توانند بین این دو تفاوت قائل شوند و در نتیجه 3- داکسی آدنوزین قادر است در واکنش­ های بیوشیمیایی خاصی از جمله سنتز مولکول­های  RNA/DNA شرکت کند که این اتصال به علت وجود نداشتن اکسیژن با نوکلئوزید بعدی، منجر به خاتمه دادن سنتز مولکول­های RNA/DNA می­ شود. این توانایی برای قطع سنتز  RNA/DNA منجر به استفاده از چنین آنالوگ­های نوکلئوزیدی، به عنوان مهار کننده های ترانس کپیتاز معکوس، در درمان عفونت­های ویروسی از جملهHIV ، هپاتیت و همچنین سرطان می­ شود. در سلول­ های نرمال سالم، مهار کننده هایِ ترانس کپیتاز معکوس، به وسیله نوکلئوزیدهای مربوطه از رقابت خارج می ­شوند اما در سلول­ های سرطانی که به سرعت تقسیم می­ شوند و سلول های آلوده به ویروس، آن­ها قادر به مهارِ مؤثرِ تکثیر هستند. آدنوزین در شکل آدنوزین مونوفسفات و آدنوزین تری فسفات همچنین نقش کلیدی در متابولیسم انرژی و نوکلئوتیدهای حلقوی، مانندcAMP  ایفا می ­کند، cAMP نقش مهمی در انتقال سیگنال و تنظیمِ تولید هورمون دارد، فعالیت­ هایی که با فعالیت ­های مشاهده شده Cordyceps در این زمینه­ ها به خوبی همخوانی دارد.

منابع:

• Natural Medicines Comprehensive Database.

• Healing Mushrooms book, Georges M. Halpern, Square One Publishers, 2007.

• Medicinal Mushrooms - A Clinical Guide Book, Martin Powell, Mycology Press, 2010.

• Medicinal Mushrooms book, Jure Pohleven, Tamara Korošec, Andrej Gregori, MycoMedica, d. o. o, 2016.